Na podstawie ustawy z dnia 26 marca 1916 roku Tevhidi Meskukat Hakkında Kanunu Muvakkat złoto zostało ustanowione jako podstawa monetarnego i finansowego systemu Imperium Osmańskiego. Jednakże pomimo postanowień Tevhidi Meskukat Hakkında Kanunu Muvakkat oraz braku uchylenia poszczególnych zapisów powyższej ustawy banknoty zostały wprowadzone do osmańskiego obiegu systemu finansowego już od 1915 roku.
Ustawą z dnia 30 grudnia 1925 roku nr 701 Mevcut Evrakı Nakdiyenin Yenileri ile İstibdaline dair Kanun przewidziano wymianę dotychczas emitowanych pieniędzy papierowych na nowe. Art. 1 Ustawy o Banku Centralnym Republiki Turcji z dnia 11 czerwca 1930 r., numer 1715, nadał przywilej emisji banknotów w Turcji wyłącznie Bankowi Centralnemu Republiki Turcji, a ustawą tą poprzednio wystawione dokumenty były również wymieniane na urzędowo obowiązujące przez bank centralny. W art. 5 ustawy İstikrar Kanunu przyjęto warunki, na jakich złoto będzie wydawane w zamian za pieniądze będące w obrocie. Art. 12 i 13 ustawy ustanawiał również wysokość parytetu wymiany liry tureckiej na złoto. 14 stycznia 1970 r. (czyli rok wcześniej przed decyzją Richarda Nixona[1]!) ustawa nr 1715 została uchylona artykułem 69 ustawy nr 1211 Banku Centralnego Republiki Turcji. W okresie obowiązywania ustawy nr 1715 wspomniana ustawa İstikrar Kanunu nie została uchylona, i równowartość w złocie pieniądza papierowego nie została ustanowiona, dlatego nie było już możliwości wymiany pieniędzy przez państwo na złoto. Nie można było więc powiedzieć, że system monetarny w Turcji był w tym okresie oparty na złocie, a zatem nawet złote monety nie kwalifikowały się jako pieniądz. Zarówno złote sztabki, jak i złote monety stały się wyłącznie towarem, a nie ekwiwalentem pieniądza.
*** [1] Richard Nixon 15 sierpnia 1971 r. zawieszając wymienialność dolara na złoto uśmiercił ówczesny ład monetarny, doprowadzając do banicji złota z systemu finansowego. Po roku 1944 zaczął obowiązywać układ z Bretton Woods ustanawiający system sztywnych kursów walut krajowych w relacji do dolara. Zasadniczo był to efekt gospodarczej i militarnej supremacji Stanów Zjednoczonych osiągniętej przez ten kraj podczas II wojny światowej. Była to też definitywna kasacja brytyjskiej dominacji i zastąpienie funta przez dolara w roli globalnej waluty rezerwowej. W ramach układu z Bretton Woods amerykańska waluta była wymienialna na złoto po stałej i gwarantowanej przez rząd USA cenie 35 dolarów za uncję. Wymienialność USD na złoto była jednak zarezerwowana tylko dla banków centralnych. Prywatne posiadanie złota inwestycyjnego zarówno w USA, jak i w krajach komunistycznych było nielegalne. System z Bretton Woods sprawnie funkcjonał mniej więcej do połowy lat 60. Stany Zjednoczone wyszły z II wojny światowej nie tylko jako militarna potęga, ale też jako bezkonkurencyjne mocarstwo gospodarcze. Ameryka była jedynym dużym krajem uprzemysłowionym niezniszczonym przez działania wojenne, podczas gdy US Airforce zrównały z ziemią potencjał produkcyjny Niemiec, Włoch i Japonii. Powojenny świat wyczerpany wojną potrzebował praktycznie wszystkiego: żywności, maszyn, urządzeń, surowców etc. Wszystko to mogła dostarczyć tylko Ameryka. I tylko za dolary. Europa i Japonia potrzebowały więc olbrzymich ilości USD, podczas gdy Stany Zjednoczone dysponowały połową oficjalnych rezerw złota wielkości 574 mln uncji. Wydawało się więc, że nowy system będzie stabilny. I tak faktycznie było. Amerykanie sprzedawali swoje towary całemu światu, zwiększając emisję swojego pieniądza. A świat chętnie przyjmował amerykańskie dolary wiedząc, że w każdej chwili może je wymienić na złoto. Dolar był więc „as good as gold” (ang. tak dobry jak złoto). Samo złoto pozostało w cieniu, ale nadal znakomicie wywiązywało się ze swej roli stróża stabilności makroekonomicznej i finansowej.
Źródła:
MİLLET MECLİSİ S. Sayısı : 1715 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanununun bâzı maddelerinin değiştirilmesi hakkında kanun tasarısı ve Maliye, Ticaret ve Bütçe komisyonları raporları (1/210), https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/MM__/d01/c009/mm__01009012ss0358.pdf (data wejścia: 13/02/2023).
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI KANUNU, https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.1211.pdf (data wejścia: 13/02/2023).
Türk sanayicileri ve iş adamları derneği, Cilt 8, Sayı 5, Mayıs 1980.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Tarihçesi ve Görevleri, https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/e6ccf55f-b2ac-4153-8d5a-c7ba61afa053/TCMB+TK+BASKI+WEB.pdf?MOD=AJPERES (data wejścia: 13/02/2023).
Comments